— Mehmed Ferid Pasha, Ottomaans-Albanese grootvizier, (1903)
Besa (belofte van eer) is een Albanees cultureel gebod, meestal vertaald als “geloof” of “eed”, wat betekent “de belofte houden” en “woord van eer”. Het is verwant, aan het klassieke Latijnse woord fides, dat in de late oudheid en het middeleeuws Latijn de christelijke betekenis aannam van “geloof, (religieus) geloof” dat vandaag de dag alleen in Westerse landen nog in de Romantiek bestaat . Het Albanese adjectief besnik, afgeleid van besa, betekent “trouw”, “betrouwbaar”, dat wil zeggen iemand die zijn woord houdt. Besnik voor mannen en Besa voor vrouwen zijn nog steeds erg populaire namen onder Albanezen. Besa is van primair belang in het Albanese traditionele recht (Kanun) als hoeksteen van persoonlijk en sociaal gedrag. Tot op de dag van vandaag speelt dit een grote tol in de Albanese samenleving en is uniek in Europa. Je zou het kunnen vergelijken met eer en familiebanden in Arabische landen.
Zoals ik zelf ervaren heb, speelt besa tot vandaag de dag een belangrijke rol in Albanië en is uniek en geweldig. De meeste West Europeanen hebben een slecht beeld van Albanezen, maar dit is niet de waarheid, die in je in mijn nieuwe woonland Albanië zal ervaren. Besa speelt een belangrijke rol, als je bijvoorbeeld een huis zoekt, koopt of huurt, het is naast de notariële verplichting een “besa” om het aankoopbedrag en/of huur te betalen. Als iemand in nood is, is het “besa” die je verplicht deze persoon te helpen en te beschermen. Besa vind je overal, in de cafe’s en (kleine) winkeltjes, overal in het dagelijkse leven. Dit maakt Albanië uniek en de combinatie van Europa en de Arabische wereld geeft het een extra dimensie.
2e Wereldoorlog
Albanië, was tijdens WW II slechts een klein en bergachtig land aan de zuidoostkust van de Balkan en telde destijds 803.000 inwoners. Met slechts tweehonderd joden. Maar nadat Hitler in 1933 aan de macht was gekomen, vonden veel joden hun toevlucht in Albanië. Er zijn geen nauwkeurige cijfers over hun aantal; verschillende bronnen schatten echter dat 600-1.800 Joodse (ook andere) vluchtelingen het land zijn binnengekomen vanuit Duitsland, Oostenrijk, Servië, Griekenland en Joegoslavië, in de hoop door te gaan naar andere toevluchtsoorden.
Na de Duitse bezetting in 1943 weigerde de Albanese bevolking op buitengewone wijze gehoor te geven aan het bevel van de bezetter om lijsten van binnen de landsgrenzen verblijvende joden in te leveren. Bovendien voorzagen de verschillende overheidsinstanties veel Joodse families van valse documentatie waardoor ze zich konden vermengen met de rest van de bevolking. De Albanezen beschermden niet alleen hun Joodse burgers, maar boden ook onderdak aan Joodse vluchtelingen die in Albanië waren aangekomen, toen het nog onder Italiaans bestuur stond, en nu geconfronteerd werden met het gevaar van deportatie naar concentratiekampen. De opmerkelijke hulp die aan de Joden werd geboden, was toen als gebaseerd op Besa.
De hulp die aan zowel joden als niet-joden wordt geboden, moet worden opgevat als een zaak van nationale eer. De Albanezen deden hun best om hulp te bieden; bovendien wedijverden ze met elkaar om het voorrecht om Joden te redden. Deze daden kwamen voort uit mededogen, liefdevolle vriendelijkheid en een verlangen om mensen in nood te helpen, zelfs mensen met een ander geloof of een andere afkomst.
Albanië, het enige Europese land met een moslim meerderheid, slaagde waar andere Europese landen faalden. Bijna alle joden die tijdens de Duitse bezetting binnen de Albanese grenzen woonden, zowel de van Albanese afkomst als de vluchtelingen, werden gered, behalve leden van een enkele familie. Indrukwekkend was dat er aan het einde van de oorlog meer joden in Albanië waren dan ervoor.
Een impressie uit Sarande, zuid Albanië, mijn nieuwe woonplaats.
[dntplgn]
